Ahmet Mithat Efendi'nin Romancılığı

Türk romaninin kurulus sürecinin öncü yazarlarindan Ahmet Mithat Efendi hakkinda edebiyat tarihleri pek de olumlu seyler söylemez. Onun okurla sohbet ettigi, ansiklopedik bilgilere yer verdigi, olaylara ve kisilere müdahalede bulundugu, avam üslubuyla yazdigi biçimindeki tespitler bu olumsuz yargilarin esasini olusturur. Bu tespitleri yapan yazarlarin roman teorisi bakimindan esas aldiklari ölçü. Don Kisot-Balzac süreci "modern roman"dir ve bu bakimdan haklidir. Ancak "roman" türünün Balzac sonrasi sürecine bakildiginda yeni bir evreye ulastigi bir gerçektir. "Postmodern" denilen bu evrede yeni bir roman algisi ile karsilasilir. Bu roman tarzinin Ahmet Mithat Efendi'de kusur sayilan neredeyse tüm unsurlari bir meziyet olarak gördügü gözlemlenir. O hâlde onu degerlendirirken belli bir dönemin romanini esas almak yerine degisen zevkleri göz önünde tutmak daha makul bir tutum olacaktir. Eserlerinde bir yandan medeniyet degisimi, yanlis batililasma, çocuk egitimi, evlilik, kölelik, sürgün, savas, sinif farkliliklari, ahlak, kadin gibi dönem açisindan önemli meseleleri ele alirken diger yandan roman türüne yabanci Osmanli okuruna bu türün tanitilmasi, sevdirilmesi ve eglence vasitasi hâline dönüstürülmesinde özel bir çaba sarf ettigi gerçegini göz ardi etmemek gerekir. Böylece Ahmet Mithat, bir anlamda yasadigi toplumun nabzini tutan aydin kimligiyle okurlarinin karsisina çikar. Onu anlamak ise ayni zamanda Tanzimat Dönemi Osmanli toplum ve aydinini da anlamak olacaktir.