Gazzali, Felsefesi ve İslam Modernizmine Etkileri

“Gazzâlî, Felsefesi ve İslam Modernizmine Etkileri” adlı bu yapıtın birbiriyle ilişkili üç temel amacı bulunmaktadır. İlki, Gazzâlî'nin düşün sistemini felsefi temelleri ışığında ortaya koymaktır. İkincisi, Gazzâlî örnekliğinde, ortaçağ İslam düşüncesine nüfuz ederek, onun yapılanma koşullarını ve bu koşullar çerçevesinde ortaya konan Tanrı'ya, insana, topluma, değerlere ve bir bütün olarak evrene ilişkin temel düşün - sel çerçevenin (paradigma) görülmesine katkı sağlamak - tır. Bu açıdan Gazzâlî, oldukça önemli bir isimdir; zira o, bir yandan, İslam'ın klasik yapılanma döneminde ortaya çıkmış kelâm, felsefe, tasavvuf ve fıkıh gibi tüm düşünsel ekoller ile ilgilenmiş ve bu konularda eleştirel bir tutumla oluşturulan eserler vermiş; diğer yandan da kendisinden önce anılan ekollerce oluşturulmuş kuramsal çabaları, eleştirel tutumuna dayanarak ustaca birleştirmeyi başarmış bir düşünürdür. Üçüncüsü, ilk iki amacın üzerinde yapılanmaktadır ve Gazzâlî'de en sistematik ifadesini bulan, klasik İslam düşüncesinin günümüze yansıyan yönlerinin izlerini sürmektir. Bu çaba, İslam düşüncesinin tarihsel evrimine yönelme ve modern düşünce ile diyalektik içerisinde olan İslam düşünürlerinin, moderne yönelirken takındık - ları tavrın tarihsel kökenlerini görme açısından oldukça hayatidir. Böylesi bir girişim, aynı zamanda, İslam düşün - cesinde sürekliliği olan, İslam kültürüne damgasını vuran temel düşünsel çerçeveyi görmemize de katkı sağlaya - caktır. Böylece, İslam kültürünün Tanrı'ya, insana, topluma, değerlere ve bir bütün olarak evrene bakışının, kısmen de olsa, tarihin imbiğinden dirençle süzülerek gelen anatomik yapısı belirginleşecek; bundan hareketle, çağımız İslam düşünürlerinin modernle olan diyalektikle - rindeki bunalımların tarihsel kökenleri görülecektir.