Türk Kütüphaneciliğinde Önemli Bir Adım: Devr-i Hamidi Katalogları

Kataloglama, bir bilgi merkezinde mevcut olan her türden bilgi kaynağına erişimi sağlamak üzere bilgi kaynağını tanımlayıcı girişlerin oluşturulması sürecidir. Bu açıdan katalog bilgi merkezi için vazgeçilmez kaynakların başında gelir. Matbaacılığın gelişmesiyle birlikte yayınların artması, kütüphane dermesinin sayıca çoğalmasına neden olmuştur. Bu da dermenin denetim altına alınmasını ve erişimini zorunlu kılmıştır. Bu bağlamda bilgi kaynaklarına erişimi sağlayacak çeşitli kataloglama ve sınıflama sistemleri ortaya çıkmıştır. Günümüzde dünyadaki her türden tüm kütüphaneler denetim ve erişim adına bu sistemleri kullanmaktadır. Osmanlı Devleti'nde kütüphane katalogları kurulan ilk kütüphaneler ile birlikte ortaya çıkmıştır. Defter olarak adlandırılan bu kataloglar 17. Yüzyıldan itibaren daha da ayrıntılı hale getirilmiştir. Bir kitapsever olduğu bilinen Sultan II. Abdülhamid 1882 yılında İstanbul'da vakıf kütüphanelerinin sahip oldukları kitapları kayıt altına aldırmış ve kataloglarını hazırlatmıştır. Bu kataloglar II. Abdülhamid döneminde hazırlandıkları için ‘Devr-i Hamîdî Katalogları' olarak adlandırılmıştır. Türk kütüphaneciliği için çok önemli bir adım olan bu çalışma, 12 yıl sürmüştür. 86 koleksiyondan oluşan 69 kütüphanenin kataloğu, 40 cilt halinde basılmıştır. Devr-i Hamîdî Katalogları'nda kitapların başlığı, numarası, dili, cilt sayısı, yazı türü ile birlikte müellifin adı, ölüm tarihi gibi bibliyografik bilgiler yer almaktadır. Katalogların neredeyse tamamında yer alan bu niteleme alanlarının, kendi içinde belli bir kural ve standarda sahip olduğu; kitapların belirlenen kural ve standart doğrultusunda katalog defterlerine kaydedildikleri görülmektedir. Devr-i Hamîdî Katalogları ile ilgili çalışmalar çoğunlukla kütüphane ve katalog düzeyinde münferit olarak ele alınmıştır. Bu kitabın amaçlarından biri de tüm bu katalogların bir arada yer almasını sağlamaktır. Kitapta, özellikle Osmanlı dönemi vakıf kütüphanelerinin tarihi ile birlikte özellikleri ele alınmış devamında ise kitaba konu teşkil eden Devr-i Hamîdî Katalogları'nın tümü tek tek incelenerek bunlar hakkında bilgiler verilmiştir.